Παρά τη μεγάλη καθυστέρηση, επήλθε τελικά συμφωνία στην Ε.Ε. για το νέο Πακέτο της Κυκλικής Οικονομίας στις 18 Δεκεμβρίου 2018, ενώ σε λιγότερο από ένα μήνα μετά, εκδόθηκε και η νέα Στρατηγική για τα Πλαστικά.
Το νέο Πακέτο αποτελεί το πλαίσιο κάτι από το οποίο θα εκδίδεται η Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα απόβλητα για την περίοδο 2018 – 2030. Αναφέρθηκα πιο πάνω στην καθυστέρηση που προέκυψε, γιατί το Πακέτο θα είχε αρχικά κυκλοφορήσει πολύ νωρίτερα.
Ήδη τον Ιούλιο του 2014, η τότε απερχόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε κυκλοφορήσει μια πρώτη έκδοση, η οποία είχε αρκετές ελλείψεις και ασάφειες. Για αυτό το λόγο η νέα Επιτροπή που εξελέγει τότε το απέσυρε για επαναδιαπραγμάτευση και αυτή η διαπραγμάτευση κράτησε 42 τόσους μήνες.
Ο χρόνος που απαιτήθηκε για να υπάρξει συμφωνία για το πακέτο, αναδεικνύει και τη σημαντικότητα του πλαισίου, καθώς και την ευρύτητα του. Υπάρχουν πολλά ενδιαφερόμενα μέρη που επηρεάζονται και ως εκ τούτου το πλαίσιο προκάλεσε πολλές συζητήσεις και τελικά συμβιβασμούς και συναινέσεις, ώστε να υπάρξει τελική συμφωνία. Είναι γεγονός ότι παρά το ότι το πακέτο αποτελεί πλαίσιο νομοθεσίας για τα απόβλητα, είναι η πρώτη φορά που ένα τέτοιο πλαίσιο παρεμβαίνει τόσο δραστικά στο σχεδιασμό των προϊόντων. Εις ότι αφορά την φιλοσοφία του, το πακέτο επιχειρεί να ανατρέψει το υφιστάμενο πλαίσιο ανάπτυξης των προϊόντων και κατανάλωσης το οποίο είναι γραμμικό και να εισαγάγει ένα νέο κυκλικό μοντέλο οικονομίας.
Στο νέο κυκλικό μοντέλο ανάπτυξης και κατανάλωσης προϊόντων, οι πόροι δεν θα εξέρχονται του κύκλου ως απόβλητα, αλλά θα παραμένουν είτε ως προϊόν είτε ως πρώτες ύλες και θα επανέρχονται σε αλλεπάλληλους κύκλους ζωής. Επιχειρεί δηλαδή το νέο μοντέλο να μειώσει δραματικά την σπατάλη των πόρων δίνοντας προτεραιότητα στην επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση. Με αυτό τον τρόπο επιχειρεί να αυξήσει σημαντικά την αξία που παράγεται από κάθε τόνο πρώτης ύλης. Η καλύτερη αξιοποίηση των πόρων αποτελεί ιδιαίτερη προτεραιότητα για την Ε.Ε. γιατί ελλείψει πολλών δικών της πηγών πρώτων υλών, εισάγει περίπου τετραπλάσιες ποσότητες πρώτων υλών από αυτές που εξάγει, με σημαντικό μεγάλο κόστος.
Το πακέτο χωρίζεται σε 4 βασικούς θεματικούς πυλώνες και 2 οριζόντιους τομείς. Οι 4 πυλώνες είναι η παραγωγή, η κατανάλωση, η διαχείριση αποβλήτων και οι δευτερογενείς πρώτες ύλες, ενώ οι οριζόντιοι τομείς είναι ο ένας ο έλεγχος και η παρακολούθηση και ο δεύτερος η καινοτομία και οι επενδύσεις. Σε ότι αφορά τους τομείς προτεραιότητας, αυτοί είναι 6 και αφορούν τα πλαστικά, τα απόβλητα φαγητού, τις κρίσιμες πρώτες ύλες, τα απόβλητα οικοδομών και κατασκευών και η βιομάζα και τα προϊόντα που βασίζονται στη βιομάζα.
Σε όλους τους πιο πάνω τομείς προτεραιότητας θα υπάρξουν στο σύντομο μέλλον παρεμβάσεις με νέες νομοθετικές ρυθμίσεις, ή με αναπροσαρμογή υφισταμένων σχετικών νομοθεσιών. Ήδη έχουν ετοιμαστεί τροποποιήσεις στις Οδηγίες για τα απόβλητα (Waste Framework Directive), τις συσκευασίες, τα Ηλεκτρικά και Ηλεκτρονικά απόβλητα, τις μπαταρίες, τα οχήματα στο τέλος της ζωής τους κ.λ.π..
Πολύ από το υλικό είναι ήδη έτοιμο και βρίσκεται σε διαδικασίες μετάφρασης στις γλώσσες της Ε.Ε.. Είναι ασφαλές να αναμένεται ότι μέσα στο 2ο εξάμηνο του 2018 θα κυκλοφορήσουν οι περισσότερες από αυτές τις νέες νομοθεσίες.
Εκτός από τις αλλαγές που φέρνει το πακέτο στους στόχους, όπου ανεβαίνουν σημαντικότατα τα ποσοστά ανακύκλωσης για όλα τα υλικά, ουσιαστικά οδηγείται η ταφή σε εγκατάλειψη (10% ταφή μέχρι το 2025), ενώ θεσμοθετούνται και στόχοι για την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων, ή μερών των προϊόντων (εξαρτήματα).
Με βάση τις εκτιμήσεις της Ε.Ε., η εφαρμογή του πακέτου την περίοδο 2018 – 2035, θα συνεισφέρει στη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα κατά 300 εκ. τόνους. Θα δημιουργηθούν 170,000 νέες θέσεις εργασίας ενώ θα αυξηθεί το GDP στην Ε.Ε. κατά 7%.
Οι εξοικονομήσεις των επιχειρήσεων αναμένεται να ανέλθουν στα 600 δις Ευρώ, ή στο 8% του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων στην Ε.Ε.. Το συνολικό όφελος για την κοινωνία θα είναι της τάξης των 20 δις Ευρώ. Μέσα στις πρόνοιες του Πακέτου είναι και η βελτίωση του σχεδιασμού των προϊόντων, με στόχους την προώθηση της ανακύκλωσης, την κατασκευή πιο ανθεκτικών προϊόντων που είναι πιο εύκολο να επιδιορθωθούν και πιο φθηνών προϊόντων στη χρήση τους στο σύνολο της ζωής τους, αλλά και πιο ψηλής ποιότητας.
Στο παρόν στάδιο εκτιμάται ότι 600 εκ. τόνοι υλικών χάνονται στα απόβλητα λόγω του γραμμικού μοντέλου ανάπτυξης. Από το σύνολο των Δημοτικών Στερεών Απορριμμάτων (ΔΣΠ), μόνο το 40% ανακυκλώνεται, με τις αποκλίσεις μεταξύ των χωρών να είναι μεγάλες, αφού κυμαίνεται ανάλογα με τη χώρα μεταξύ του 5% και φτάνει μέχρι το 80%, στις καλύτερες. Η μετατροπή των απορριμμάτων σε πόρους, είναι μια κύρια διαδικασία για την αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων και της προώθησης της κυκλικής οικονομίας.
Ως γενικοί στόχοι καθορίζονται η ανακύκλωση να φτάσει στο 65% των ΔΣΑ μέχρι το 2025 και στο 75% μέχρι το 2030, ενώ ψηλότεροι είναι ακόμη οι στόχοι ανακύκλωσης των κατ΄ιδίαν υλικών (γυαλί, χαρτί, πλαστικό, μέταλλο κ.ά.). Για όσες χώρες μέχρι το 2013 είχαν ανακυκλώσει λιγότερο από το 20% των ΔΣΑ τους, θα δοθεί επιπλέον πενταετής περίοδος για την επίτευξη των πιο πάνω στόχων. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτει και η Κύπρος.
Παράλληλα με τους νέους στόχους, η Ε.Ε. θα αναλάβει δράση και πρωτοβουλίες για να τετραπλασιαστούν οι υποδομές ανακύκλωσης της Ε.Ε. και να χρηματοδοτηθεί η έρευνα και η καινοτομία στη διαχείριση αποβλήτων. Τα δε κονδύλια από διαρθρωτικά ταμεία θα διατίθενται σχεδόν αποκλειστικά, μόνο σε υποδομές που προωθούν την ιεραρχία διαχείρισης των αποβλήτων. Αυτό σημαίνει ότι χώροι ταφής, μονάδες ανάκτησης ενέργειας και μονάδες μηχανικής – βιολογικής επεξεργασίας από ανάμεικτα απόβλητα, πολύ δύσκολα θα μπορούν πλέον να χρηματοδοτηθούν.
Παράλληλα, θα είναι υποχρεωτική η ξεχωριστή συλλογή χαρτιού, γυαλιού, πλαστικών, μετάλλων, οργανικών αποβλήτων, υφασμάτων κ.ά. υλικών.
Επιπλέον καθορίζονται και οι πιο κάτω στόχοι:
α. Μείωση της παραγωγής των ΔΣΑ στην Ε.Ε. κατά 5% ως το 2025 και κατά 10% ως το 2030 (έτος βάσης το 2014).
β. Μείωση των αποβλήτων φαγητού κατά 50% έως το 2030.
γ. Καθορισμός στόχων ανακύκλωσης μέχρι το τέλος του 2018 και για τα εμπορικά/βιομηχανικά απόβλητα.
δ. Μείωση της ρύπανσης των θαλασσών κατά 50% έως το 2030.
Είναι σαφές ότι οι στόχοι είναι πολύ φιλόδοξοι και το πακέτο θα προωθήσει μια σειρά από νομοθετήματα που φέρνουν σημαντικές αλλαγές και επιπτώσεις τόσο στην παραγωγή των προϊόντων όσο και στην κατανάλωση τους. Θεωρείται όμως απαραίτητο να εφαρμοστούν αυτές οι ριζοσπαστικές αλλαγές ώστε να καταστεί εφικτό να μεταβούμε από το γραμμικό μοντέλο ανάπτυξης, στο νέο κυκλικό μοντέλο όπως στοχεύει το υπό συζήτηση πλαίσιο νομοθεσιών της κυκλικής οικονομίας.
Κυριάκος Παρπούνας
Σύμβουλος Βιωσιμότητας
Γραμματέας Διοικητικού Συμβουλίου
Green Dot Cyprus