Αν υπάρχει ένα συμπέρασμα από τα όσα ζούμε τον τελευταίο μήνα, είναι ότι στην πορεία μας ως μέλη της Ε.Ε. και του πυρήνα της Ευρωζώνης επιδείξαμε πλήρη ανικανότητα στην προσαρμογή στα νέα δεδομένα που επέβαλλε αυτή μας η συμμετοχή. Σπαταλήσαμε την τεράστια ευκαιρία που μας έδινε η ένταξη μας για πλήρη αναδόμηση του κράτους μας ώστε να εκσυγχρονιστεί, με διάφορες δικαιολογίες για να μη χαλάσουμε τα βασίλεια και τα κατεστημένα που χτίστηκαν για 45 χρόνια, ως την ένταξη μας. Καταβασανίσαμε την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία ώστε να ταιριάζει στο παλιό μας μοντέλο διαμορφώνοντας τους Νόμους ώστε να μην πειράξουν τα κατεστημένα μας.
Το περιβάλλον, ένας από τους πιο σημαντικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας, δεν μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Εκεί που το πράγμα από μόνο του φώναζε ότι χρειαζόμαστε μια νέα σοβαρή και ισχυρή περιβαλλοντική αρχή, σπάσαμε τις αρμοδιότητες σε 3-4 Υπουργεία και κανείς δεν βρίσκει λογαριασμό τι μας γίνεται. Και ενώ συζητούμε εδώ και 10 χρόνια για το πώς να λύσουμε αυτό το θέμα, δεν κάναμε ούτε ένα βήμα μπροστά.
Αντιγράψαμε στο άψε σβήσε (και στο ππάσα ππάσα φυσιολογικά) το περιβαλλοντικό κεκτημένο σε Νόμους τους οποίους μπορεί κάποιος εύκολα να αντιπαραβάλει γραμμή προς γραμμή με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες και μείναμε ως εκεί. Ο χρόνος σταμάτησε στην αντιγραφή. Δεν κάναμε ένα βήμα μπροστά στην παραγωγή υποστηριχτικού θεσμικού πλαισίου. Δεν αναπτύξαμε καν την δυνατότητα μας να εφαρμόζουμε τους όποιους Νόμους ψηφίσαμε.
Και αν ήταν να εφεύρουμε εξ΄υπαρχής θεσμικό πλαίσιο, να καταλάβει κάποιος τη δυστοκία. Αλλά που να πάρει, έχει άλλες 17 χώρες που δούλεψαν πάνω σε αυτά πριν από μας και τα παραδείγματα είναι εκεί. Η Ευρώπη είναι ένα super market με λύσεις που σε περιμένουν στο ράφι να διαλέξεις ποια ή ποιες σου κάνουν, να τις φέρεις στα μέτρα σου και να προχωρήσεις. Εδώ αν πρέπει κάποιος να ψέξει την Ευρώπη είναι για την υπερβολική ανάλυση στο σερβίρισμα των λύσεων, παρά οτιδήποτε άλλο.
Και αντί να το κάνουμε αυτό, σταμάτησε ο χρόνος στο 2002 που αντιγράψαμε τους Νόμους. Ή μάλλον ο χρόνος προχώρησε, εμείς μείναμε σταματημένοι και μας προσπέρασε.
Και δεν είναι η πρώτη φορά που τα λέμε αυτά. Είναι η πολλοστή. Μέχρι που πήραμε από μόνοι μας μοντέλα από άλλες χώρες, τα προσαρμόσαμε και τα προτείναμε ως λύσεις για την Κύπρο. Δυστυχώς καμιά ανταπόκριση. Και αυτή η δυστοκία προκύπτει κατά την άποψη μας από δύο κυρίως παράγοντες. Κάποιοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα και κάποιοι δεν θέλουν γιατί έτσι τους βολεύει. Έχουν σχεδιάσει αλλιώς τα πράγματα με «Κυπριακές λύσεις». «Καλύτερες» από τις Ευρωπαϊκές.
Επανερχόμαστε σε αυτά τα θέματα, τόσο γιατί βρίσκονται σε έξαρση οι ενέργειες για προώθηση των «Κυπριακών λύσεων» ως συνήθως με τη μορφή του κατ’ επείγοντος, αλλά και λόγω δύο σημαντικών μελετών της Ε.Ε. που δημοσιεύτηκαν τον Ιούλιο του 2012 και τον Φεβρουάριο του 2013. Η πρώτη του 2012 τιτλοφορείται: «Screening of Waste Management Performance of EU Member States» και η δεύτερη του 2013: «Managing Municipal Solid Waste». Και οι δύο μελέτες, καταπιάνονται με την αξιολόγηση των μέτρων και εργαλείων που διάφορες χώρες μέλη (ή και τρίτες χώρες) χρησιμοποιούν στη διαχείριση των Δημοτικών Στερεών τους Αποβλήτων. Και στις δύο περιπτώσεις, οι μελέτες προχωρούν σε συγκριτική αξιολόγηση των χωρών μελών και των δράσεων τους, αλλά και των αποτελεσμάτων τους. Και οι δύο καταγράφουν την ανάγκη για συντονισμό θεσμικών δράσεων και οικονομικών εργαλείων που να οδηγούν τη διαχείριση των αποβλήτων ψηλότερα στην ιεραρχία διαχείρισης των αποβλήτων της Ε.Ε..
Ίσως για την περίπτωση της Κύπρου, η σημαντικότερη αναφορά είναι από τη μελέτη του Φεβρουαρίου του 2013, η ακόλουθη:
«Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι η επίσημη μεταφορά της ευρωπαϊκής Νομοθεσίας σε εθνική νομοθεσία σπάνια είναι αρκετή για να πετύχει έστω τα ελάχιστα που απαιτούνται στις διάφορες Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Στην πρακτική τους εφαρμογή, επιπλέον εθνικά ή και τοπικά μέτρα είναι απαραίτητα ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι».
Επιπλέον αναφέρει η μελέτη μέσα από τη σύγκριση των στοιχείων και των αποτελεσμάτων των χωρών, προκύπτει το εξής συμπέρασμα:
«Οι χώρες που χρησιμοποιούν πολλά από τα εργαλεία που καταγράφει ως αναγκαία η μελέτη, έχουν ψηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης των απορριμμάτων τους από τις χώρες που χρησιμοποιούν λιγότερα από τα εργαλεία. Μεταξύ των 16 χωρών με τα ψηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης, 12 έχουν χρησιμοποιήσει μεταξύ τεσσάρων και επτά εργαλείων, και τέσσερις έχουν χρησιμοποιήσει μεταξύ δυο και τριών. Οι δέκα χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης έχουν χρησιμοποιήσει δυο ή και λιγότερα από αυτά τα εργαλεία».
Η Κύπρος στον σχετικό πίνακα σύγκρισης καταγράφει μια καταθλιπτική πρωτιά αφού δεν έχει εφαρμόσει κανένα από αυτά τα εργαλεία. Έχουμε παραμείνει σε αυτό που η μελέτη θεωρεί ως το σενάριο με το οποίο είναι απίθανο να επιτευχθούν οι στόχοι αφού από το 2012 παραμείναμε στην απλή, αντιγραφή των Οδηγιών στην νομοθεσία μας.
Τα κυριότερα εργαλεία στα οποία αναφέρεται η μελέτη είναι τα πιο κάτω:
α. Ο φόρος ταφής των αποβλήτων και το ύψος του την τελευταία δεκαετία.
β. Ο φόρος αποτέφρωσης των αποβλήτων.
γ. Η απαγόρευση των απορρίψεων συγκεκριμένων υλικών σε χώρους ταφής.
δ. Η ύπαρξη υποχρεωτικής ξεχωριστής συλλογής των Οργανικών Απορριμμάτων.
ε. Οικονομικά εργαλεία για την ανακύκλωση των ΔΣΑ (προγράμματα Πληρώνω όσο Πετώ, κ.ά.).
στ. Άλλες επιλεγμένες καινοτόμες πολιτικές.
Είναι λοιπόν ηλίου φαεινότερο, ότι ως κράτος δηλώσαμε πλήρη αποχή από την θέσπιση των απαραίτητων μέτρων που θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν μπροστά. Μέσα σε μια δεκαετία δεν καταφέραμε ούτε στο ελάχιστον να παράξουμε έστω και μέρος του αναγκαίου θεσμικού πλαισίου. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι εισηγήσεις κατατέθηκαν πολλές, από πολλούς και πολλές φορές. Εμείς συγκεκριμένα μιλήσαμε και μιλούμε εδώ και μια εξαετία με κάθε ευκαιρία και με κάθε τρόπο για τα ακόλουθα:
α. Την ανάγκη να κλείσουν ή να γίνουν ελεγχόμενοι και να έχουν σοβαρά τέλη απόρριψης όλοι οι χώροι ταφής των αποβλήτων.
β. Την ανάγκη για εφαρμογή νέων ευέλικτων μεθόδων φορολόγησης των σκυβάλων με μεθόδους όπως το Πληρώνω όσο Πετώ.
γ. Τη θέσπιση Κανονισμών που να καταστούν υποχρεωτική τη Διαλογή στην Πηγή των απορριμμάτων.
δ. Την αξιοποίηση υφισταμένων υποδομών για τη διαχείριση οργανικών αποβλήτων.
ε. Την παροχή κινήτρων για τη δημιουργία και ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων.
Δυστυχώς, φωνή βοώντος εν τη ερήμω.
Παρόλα αυτά, η προσπάθεια που έγινε από την κοινωνία μας για την αύξηση της ανακύκλωσης, έστω και με την έλλειψη των αναγκαίων θεσμικών μέτρων είναι αξιοσημείωτη. Σύμφωνα με τη μελέτη του Φεβρουαρίου, η αύξηση της ανακύκλωσης στην Κύπρο από το 2001 μέχρι το 2010 αυξήθηκε από το 10% στο 20% με μία ιδιαίτερα σημαντική αύξηση μετά το 2009. Ιδιαίτερα γίνεται αναφορά στην περίοδο 2006-2010 όπου οι αυξήσεις ήταν πολύ πιο σημαντικές.
Επιπλέον, η μελέτη του Ιουλίου του 2012 η οποία αξιολογεί τις χώρες μέλη επί 18 κριτηρίων, καταγράφει για την Κύπρο, τον μέσο όρο ανακύκλωσης των ΔΣΑ και την αύξηση της ανακύκλωσης των ΔΣΑ τα τελευταία χρόνια, ως τις μόνες θετικές εξελίξεις στα περιβαλλοντικά θέματα της Κύπρου. Ειδικά στη βαθμολογία, 4 από τις 11 μονάδες που παίρνει η Κύπρος (από ένα σύνολο 42 μονάδων), προέρχονται από αυτά τα δύο κριτήρια.
Τα δε αποτελέσματα από τη Eurostat δείχνουν ότι ενώ η Κύπρος μέχρι το 2007 ήταν στον πάτο των επιδόσεων στην ανακύκλωση των συσκευασιών μεταξύ των χωρών μελών, έχει σταδιακά ξεπεράσει 4-5 χώρες και έχει αναπτύξει ιδιαίτερη δυναμική.
Το τι σημαίνουν τα πιο πάνω, είναι απλό κάποιος να το αντιληφθεί. Η κοινωνία μέσα από τις πρωτοβουλίες κυρίως του συλλογικού συστήματος διαχείρισης των συσκευασιών και των Τοπικών Αρχών και ενώ το κράτος απουσίαζε ως προς το θεσμικό του ρόλο, πέτυχε να αναπτύξει σημαντικότατη δυναμική που καθιστά την επίτευξη και των μελλοντικών στόχων ανακύκλωσης εφικτή.
Είναι λοιπόν απορίας άξιον γιατί το κράτος που ουσιαστικά είχε την ευθύνη για την ανάπτυξη των θεσμικών μέτρων και ολιγώρησε, χρησιμοποιεί κάθε δυνατή μέθοδο για να υποτιμήσει τα επιτεύγματα της κοινωνίας και να παρουσιάσει τα αποτελέσματα ως πενιχρά και ανάξια λόγου. Είναι πραγματικά εκπληκτικό η κοινωνία να φωνάζει παρόν και το κράτος όχι μόνο να λείπει αλλά και να την υποτιμά. Είναι ένα μεγάλο ερώτημα ποιο σκοπό εξυπηρετούν αυτές οι συμπεριφορές. Αν αντιπαραβάλλει κάποιος τα ευρήματα των μελετών με όσα λένε οι αρμόδιοι που προωθούν τις σχετικές υποδομές διαχείρισης των ΔΣΑ πραγματικά θα διερωτηθεί αν αφορούν την ίδια χώρα. Είναι εν τέλει εκπληκτικό πως αντί να κτίζουμε και να αξιοποιούμε την κοινωνία μας και τον ενεργό πολίτη, τους απαξιώνουμε και τους προσπερνούμε. Κάποια ώρα, κάποιοι, πρέπει να δουν την πραγματικότητα.
Κυριάκος Παρπούνας
Γενικός Διευθυντής
Green Dot (Cyprus) Public Co Ltd